بررسی ساختار روایی داستان های مثنوی بر اساس نظریه ی پراپ و گریماس

چکیده روایت شناسی از شاخه های جدیدی است که با نقد ادبی، نظریه ادبی و زبان شناسی گره خورده است. به کمک آن می توان جوانب مختلف را جست وجو کرد و روابط درون متنی را آشکار ساخت. پراپ، از و اثبات ساختار » ریخت شناسی قصه های پریان « نویسندگان برجسته ی مکتب فرمالیست روس، با تدوین کتاب یکسان برای این قصه ها از آغازگران علم روایت شناسی جدید شد. گرماس نیز یکی از روایت شناسان ساختارگرای فرانسه با الگوپذیری از پراپ، سوسور و یاکوبسن، ضمن اصلاح و تعدیل الگوی پراپ، سعی کرد تا با گذر از سطح و روساخت داستان، به لایه های درون متنی در روایت دست یابد. هدف این پژوهش، بررسی ساختار روایی صد و ده داستان از مثنوی بر اساس الگوی ساختارگرایی پراپ از مکتب فرمالیست روس و گرماس از مکتب ساختارگرایی فرانسه است. بر اساس تحلیل انجام شده، مشخص شد که قصه های مثنوی، چه آن هایی که فابل هستند و چه آن هایی که شخصیت انسانی دارند، خیلی کمتر به الگوی پراپ نزدیک هستند. به این معنی که بسیاری از سی و یک عملکرد ارائه شده توسط پراپ در قصه های پریان ، در داستان ها و کنش های داستانی مثنوی قرار نمی گیرد و یا بسامد خیلی پایینی دارد. به عنوان مثال: ازدواج قهرمان و رسیدن به تخت پادشاهی، فقط در یک داستان وجود دارد و از هفت نوع شخصیت ها، قهرمان دروغین، در داستان های مثنوی وجود ندارد دو برخی از شخصیت ها مثل: اهدا کننده یا تأمین کننده، از بسامد پایینی برخوردار هستند. دلیل این امر عرفانی بودن، وسیله بودن قصه ها در دست مولانا، هدف نبودن قصه ی پردازی صرف در این ناسازگاری دخیل است. گرماس به عنوان یک روایت شناس ساختارگرایی فرانسوی با ارائه ی الگویی مبتنی بر دستور زبان گشتاری است و مطرح کردن تقابل های دوگانه و زنجیره های روایی سه گانه، نگاهی از پایین به بالا در روایت دارد و از این منظر ژرف ساخت، به رو ساخ متن دست می یابد. به همین جهت است که قصه های مثنوی به الگوی گرماس نزدیک تر است. زنجیره ی انفصالی در برخی از قصه های مثنوی وجود ندارد برخلاف داستان های غربی که غالبا زنجیره های روایی گرماس در آن ها وجود دارد. کلید واژه ها: روایت شناسی، روایت، پراپ، گرماس، مثنوی معنوی، زنجیره های روایتی، تقابل های دوگانه